Darfur Soykırımı Evren Konakçı

 

GİRİŞ

Sudan Tarihi

             Sudan tarihi eski olan bir Afrika ülkesidir. Milat önce 5000 yılına kadar uzanan bir tarihi vardır. Sudan’a “Siyahların Ülkesi” denir. 1956 yılında İngilizlerden bağımsızlığını kazanıp Sudan Cumhuriyeti olmuştur. Resmi Dili Arapça ve İngilizce’dir. Ekonomisi tarım, hayvancılık, çeşitli değerli madenler ve petroldür. Afrika’nın doğusunda yer alan Sudan, kuzeyde Mısır, kuzeybatıda Libya, batıda Çad, güneybatıda Orta Afrika Cumhuriyeti, güneyde Uganda, doğuda Eritre, güneydoğuda Etiyopya ve kuzeydoğuda Kızıldeniz ile çevrili bir devlettir. Jeopolitik açıdan önemli bir yerdedir. Yaklaşık 2,5 milyon kilometre karelik yüzölçümüyle Afrika Kıtası’nın en büyük ülkesi Dünya’nın 16. büyük ülkesiydi. 9 Temmuz

                                                        1

  

2011’de Güney Sudan’ın bağımsızlığını ilan etmesiyle birlikte yüzölçümü, 1 milyon 886 bin kilometre kareye düşmüştür. 40 milyona yaklaşan nüfuslu ülkede Afrikalılar (çoğunluk), Afrikalı Araplar ve Çeşitli Etnik Gruplar (Kabileler) yaşamakta ve 400’ün üzerinde etnik dil konuşulmaktadır. Ülkenin yüzde 97’si Müslüman olup Hıristiyanlar da yaşamaktadır. Mısır’ın Osmanlı Devleti’ne geçmesi ile 1517 yılında Osmanlı’nın Sudan Bölgesi’nde etkileri görülmüştür. Func Sultanlığı daha güneye çekilmiştir. İngilizler 1881 yılında Mısır’ı işgal etmiştir. İngilizler Mısır’ı ele geçirince sonraki yıllarda Mısır Hidivi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın İngilizlerin yardımı ile bölgeye saldırınca Func Sultanlığı tarihe karıştı. (1916)

        

                            Birinci Sudan İç Savaşı (1955-1972)

           Sudan’ın bağımsızlığını kazanmasından önce çatışmalar başlamıştı, Kuzeyli ve Güneyli gruplar arasında. Devlet yönetimi olağanüstü hâl ilan ederek, 8000 kuzeyli askeri, güney bölgelerine kaydırdı. İç savaş resmen başlamıştı. İç savaş olurken, Sudan bağımsızlık ilan etti.

        Birinci Sudan iç savaşında 600 bine yakın insan hayatını kaybetmiştir. İç savaş sebebiyle evlerini, hatta yurtlarını kaybeden insan sayısı 100 binden fazladır.

                                                    2

 

                                    

                      İkinci Sudan İç Savaşı (1983-2005)

 

       Eylül 1983’te Başkan Cafer Nimeiri, Sudan’da şeriat kanunlarının geçerli olduğunu belirtti. Buna karşı başlayan isyanlarla ikinci iç savaşın başladığı anlaşılıyordu. 1983-2005 yılları arası süren iç savaşta, halktan çok sayıda insan öldürüldü, tecavüzler ve mal gaspları yaşandı. Tahmini olarak 200.000’den fazla insan da kaçırılmış veya kayıp olmuştur. Komşu ülkelerin baskısıyla sonuçsuz olan bir çok barış görüşmeleri yapılmıştır. Fakat 2003 yılında taraflar arasında başlayan barış görüşmeleri 2005 yılı Nairobi’de Barış Antlaşması ile sonuçlandı.

Bu anlaşmaya göre;

·         Güney bölgesi 6 yıl boyunca otonom kalacak ve sonrasında bağımsızlık için halk oylaması yapılacak (2011 yılında)

·         Petrol gelirleri yarı yarıya paylaşılacak,

·         Kamu görevleri nüfus yapısına göre paylaşılacak

                               3

·         Şeriat kuralları kuzeyde devam edecek, güneyde seçilmiş Parlamento’nun kararına bağlı olacak,

        

          İkinci Sudan iç savaşında ölen insanların sayısının 1,9 milyon, evlerinden yurtlarından edilen insanların ise 4 milyondan fazla olmuştur. Sudan hükümeti çok ciddi insan hakları ihlali yapmıştır. Bunların başında köy basma, yakma ve yağmalama ve tecavüz gibi olaylar vardır. Özellikle Sudan hükümetinin ülkenin batısındaki Darfur bölgesinde etnik temizlik ve devlet terörü uygulamaları olmuştur. Barış anlaşmasından 6 yıl sonra 2011 yılında Güney Sudan bağımsızlığını ilan etmiştir.

                                        DARFUR TARİHİ

                    Arapça ’da Furlar’ın Ülkesi (Yurdu) anlamına gelen Darfur ülkeni batısında yer alır. Darfurlular Arap olmayan Müslümanlar ve etnik köken olarak Fur, Zaghawa, Masalit ve bazı azınlık kabilelerinden oluşur. Kendi içinde Üç Bölgeye ayrılır. Kuzey, Orta ve Güney Darfur olarak. Kuzeybatıdan Libya, batıdan Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti ile komşudur. Yüzölçümü 493.180 km² dir. Yaklaşık 7 milyon nüfusu vardır. Ekonomisi tarım ve hayvancılıktır. Darfur petrol ve değerli madenlere sahiptir.

                                               4

                                            

                                    DARFUR SORUNU

            1998 yılında Hükümet baskılarına ve ayrımcılığa karşı Darfurlular, Fur, Masalit ve Zaghawa kabileleri başta olmak üzere Sudan Özgülük Hareketi/Askeri (SLM/A) Abdülvahid Muhammed Nur ve Minni Minnawi önderliğinde, Adalet ve Eşitlik Hareketi (JEM) ise Dr. Khalil İbrahim silahlı güç oluşturuluyor.

             Bu örgütleri destekleyenler; Güney Sudan, Çad 2010 yılına kadar Libya 2011 yılına kadar, Uganda 2015 yılına kadar desteklemişlerdir. Darfurlular oluşturdukları güçlerle 2001 yılında isyanları başlatıyor.2002 yılında SLM/A ve JEM güçleri Nyala ile Tur arasında bir garnizona saldırıyorlar. Bu saldırıda 200 hükümet askeri gücü ölüyor. 2003 yılında yeni bir saldırı gerçekleştiriyorlar. SLM/A ve JEM silahlı güçleri El-Faşhir

                                               5

şehrinde havaalanı baskını gerçekleştiriyorlar. Darfurlu örgütlerin düzenledikleri baskında 100’e yakın hükümet askeri ölüyor. Hükümetin çok sayıda askeri teçhizatlarına zarar görmesi neden oldular. Dahası General İbrahim Büşra ile 50’ye yakın asker esir alınmıştır.

            Gerçekleşen bu baskınlar son damla oldu denilebilir, Sudan Hükümeti tarafından. Sudan İç savaşından dolayı Sudan askeri gücü zayıflamış ve yorgundu. Bu yüzden Sudan Hükümeti Janjavid denilen paramiliter grubu destekleyerek Darfurluların üzerine gönderdi. Janjavidler – İngilizce Janjaweed- Arapça Jangawit (Atlı Şeytanlar veya Atlı Cinler denilmekte) Paramiliter bir grup. Aslında bir çeşit çete. Ordudan ayrılanlar ve ilişkiliği kesilenler, azılı suçlular ve bir takım işsiz ve Arabist gençlerden kurulan bir çete. Ömer El- Beşir hükümetinin Janjavidleri desteklemesi saldırıların bastırılması yerine, işlerin kontrolden çıkmasına sebep olmuş çok vahim olayların yaşanmasına sebep olmuştur.

                                             6

 

 

 

İNSANİ MÜDAHALE VE KORUMA SORUMLULUĞUNDA DARFUR

Katliam Başlıyor

       2003 -2004 yılı çatışmalar etnik temizliğe dönüşüyor. Köy baskınları, kutsal yerlere ve okullara baskınlar, yağmalama, sivillere cinsiyet ve yaş ayırmadan öldürme, çocuklara dahil tecavüzler…

       Çad N'Djamena ‘da İnsani Ateşkes Anlaşması 11 Nisan 2004 imzalanıyor ama etkili olmuyor. Birlemiş Millet Güvenlik Konseyi (BMGK) 18 Eylül 2004 tarihinde ve 1514 sayılı kararla Birleşmiş Millet Genel Sekreterliğe ’ne (BMGS) bir komisyon kurulması için yetki vermiştir. 5 kişilik soruşturma ekibi 25 Ekim 2004 yılında çalışmaya başlamıştır. 25 Ocak 2005’te BMGS ‘ye rapor sunulmuştur.

         İlk araştırma raporu: Darfur’da BM raporlarına göre 180 bin kişi ölmesi, 1,3 milyon kişinin evsiz kaldığı ve Çad’a doğru göç etmiştir. Ama raporda etnik temizliğe ve soykırım kanıtı yoktur denmiştir. Sudan yönetimi 10 bin kadar kişinin öldüğünü belirtmiştir. Bu rapora göre 31 Mart 2005 tarihinde BGMK ‘nin aldığı 1593 sayılı kararla Darfur’daki olaylar uluslararası barışı ve güveliği tehdit ettiği gerekçesi Uluslararası Ceza

                                                   7

Mahkemesi’ne (UCM) sevk ettirmiştir.

           Bütün bu gelişmeler ışığında geçmiş BMGK ve BM üyelerinin geç karar almaları geç harekete geçmeleri geçmişte başka ülke (Ruanda, Srebrenitsa gibi) katliam ve soykırımlarında olduğu gibi benzer olayların yaşanmaması Kofi Annan şu açıklamayı yapmıştır.

Kofi Annan, “Eğer insancıl müdahale egemenliğe karşı kabul edilemez bir saldırı ise, bir Ruanda’ya, bir Srebrenica’ya, insan haklarının ağır ve sistematik ihlallerine nasıl karşılık vermeliyiz?” diye sormuştur.

       The International Commission on Intervention and State Sovereignty (ICISS) / Uluslararası Müdahale ve Devlet Egemenliği Komisyonu raporu da bu soruya yanıt aramaktadır. Bu Komisyon, Lloyd Axworthy, Kanada Hükümeti, Kanada Hükümeti'nin yetkisi altında Gareth Evans ve Mohamed Sahnoun tarafından eşbaşkanlık edilmiş ve BM Genel Kurulu üyelerinden 2000 yılında oluşturulmuştur. Koruma Yükümlüğü ve Müdahale ’den bahsetmektedir ve de şartlarını tartışmaktadır.

        Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanı Colin Powell, 2003 yılında Sudan hükümetini ve milis grupların Darfur bölgesinde

 

                                                    8

soykırım yapmakla suçladı. Colin Powell Amerikan Senatosu Dış İlişkiler Komitesi'nde yaptığı açıklamada, “Darfur'da yaşananları araştıran ekiplerin topladığı bilgilerin, kendisini bu yönde bir yoruma yönelttiğini söyledi. Powell ayrıca Darfur'da soykırımın belki de hala devam ettiğini” belirtti. ABD Dışişleri Bakanı, “Sudan Yönetimi'nin, Janjavidler olarak bilinen milislerin faaliyetlerini durdurmak için gerekeni yapmadığını” söyledi. Colin Powell, uluslararası aktörleri olaylara müdahale etmeye çağırdı. ABD ‘de hem İnsan Hakları Örgütleri yaptıkları gösterilerle hem de Medya dahi müdahale edilmesi yönünde baskı yapıyordu. 2007 yılında inisiyatif alarak Sudan hükümeti gelirlerine ve işlemlerine Bankalar nezdinde bloke koyup yaptırım uyguladı.

           Diğer taraftan Darfur’daki olaylar için hazırlanan bazı raporlarda İngiltere Parlamentosu ölen insanların 300 bin, Uluslararası Af örgütü 280 bin, BM raporuna göre 400 bin kişinin öldüğü var sayılmaktadır. Evsiz kalıp göçe zorlanan insanların 4 milyonu bulduğu belirtilmektedir. Bu rakamların hepsinin tahmini olmasının sebebi zaten tam olarak Darfurlular’ın sayıları bilinmemektedir. Dahası ve en önemli bu ölen sadece çatışmalarda ölenler. Köy baskını sonucu ölümler, yağmalama, yaralama, tecavüz ve zorunlu olarak topraklarından terk etme sırasındaki, sağlık yardımı alamama ve

                                            9

çatışmadan dolayı gıdaya ulaşamayıp açlıktan ölenlerin sayısı yoktur. Bu yüzden raporlarda belirtilen sayıların çok çok üstündedir, ölümler. Sudan Hükümeti ise sadece “10 bin kişi ölmüştür” diye açıklama yapmıştır.

          2005’te 1590 sayılı kararıyla 10.000 kişilik bir Sudan BM Misyonu ’nu (UNMIS) kurmuş ve bu gücün Darfur’da barışı sağlamak için Afrika Birliği gücü (AMIS) ile çalışmasına karar vermiştir. 29 Mart 2005’te 1591 sayılı kararıyla Sudan hükümetinin Janjavidler konusunda herhangi bir girişim de bulunmamıştır. Afrika Birliği Örgütü Nisan 2006’da Sudan hükümeti ile isyancı gruplar arasında bir Darfur Barış Anlaşması yapmıştır. Fakat imzalayan tek grup SLA/M’nin Zaghawaları temsil eden Minni Minnawi olmuştur. Fur halkını temsil eden JEM ve SLA/M’nin diğer liderleri imzalamamıştır. Bunun sebebi Janjavidlerden Sudan Hükümeti desteğinden vazgeçmeyecek şüphesidir.

         Aynı zamanda ABD eğer 31 Aralık 2006’ya kadar Sudan hükümeti Darfur’daki sivillere karşı işlenen suçları durdurmaz ve durduramazsa ve BM-Afrika Birliği Örgütünü kabul etmezse başka adımlar atacağını belirtmiş ve bu açıklanmamıştır.

       2006’da Afrika Birliği Örgütü koruma görevini yerine getiremediği için

 

                                                      10

NATO desteği istemiştir. Daha sonra bu yapılanma BMGK’nin 31 Temmuz 2007 tarih ve 1769 sayılı kararla 7.bölüm çerçevesinde Afrika Birliği ve BM güçlerinden karma olarak oluşturulması öngörülen Afrika Birliği ve BM Darfur Karma Harekâtı (African Union-United Nations Hybrid Operation in Darfur-UNAMID) adıyla Darfur’da   görevi devretmiştir. Toplamda 20 bin civarı üniformalı az sayıda sivil personel ve bu gücün Afrika Birliği Örgütünün yerini almasına karar vermiş, Sudan bu girişimi egemenliğine yönelik bir girişim olarak görmüş bu gücün yerleştirilmesini kesinlikle reddetmiştir.

         Burada Çin Halk Cumhuriyeti bu konuşlanmayı veto etmiştir. Bunun üzerine ABD 2008 yılında Pekin Olimpiyatları için boykot kararı alınabilir tehdidinde bulununca Çin geri adım atmıştır. Burada bir il yaşanmıştır ve ilk defa bir “Egemen” devlet (yani Çin) başka bir “Egemen” devleti (Sudan) bir askeri konuşlanma (bir ülkenin kendi topraklarında) için ikna etmiştir.

         Bu yapının görev süresi ve askeri ve sivil personel sayısı her sene yenilenerek artmıştır. Fakat sayı (ABD asker sayısı) zamanla özellikle 2017’de ABD Başkanı Donald Trump tarafından düşürmüştür.

         Uluslararası Ceza Mahkemesi açısından gelişmelere ve sonuca

                                            11

bakarsak; 27 Şubat 2007’de ise Başsavcı eski Sudan içişleri Bakanı Ahmet Muhammed Harun ve Janjavid liderlerden Ali Kushayb’ın tutuklanmasını talep etmiş, 2 Mayıs 2007’de ise ilgili daire tutuklama kararları çıkarmıştır. 4 Temmuz 2008 tarihinde UCM savcısı Sudan devlet başkanı Ömer El Beşir hakkında iddianame hazırlamış, soykırımdan, insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları bakımından tutuklanarak UCM ‘de yargılanmasını talep etmiştir. 4 Mart 2009 tarihinde UCM Hazırlık Dairesi I’in aldığı kararla El Beşir’in insanlığa karşı suçlar, savaş suçları, işkence ve tecavüz suçları bakımından yargılanması için tutuklanmasına karar vermiştir. UCM savcılığı bu karara itiraz etmiştir. El Beşir’in diğer suçlar yanında soykırım suçları bakımından da yargılanması gerektiğini, Darfur’daki olayların soykırım sözleşmesinin ilgili maddeleri gereğince soykırım suçlarının belirleyici özellikleri karşıladığını ifade ederek UCM’nin Temyiz Dairesine başvurmuştur. Temyiz Dairesi, savcılığın bu yöndeki itirazını kabul etmiş ve El Beşir’in diğer suçlar yanında soykırım suçları bakımından da yargılanması gerektiğini öngörerek Hazırlık Dairesi I’in kararını yeniden gözden geçirmesi gerektiğine karar vermiştir. Bunun üzerine Hazırlık Dairesi- I’in 12 Temmuz 2010 tarihinde aldığı kararla El Beşir’in Darfur’da işlenen diğer

 

                                                 12

suçlar yanında soykırım suçları bakımından da yargılanması için tutuklanması gerektiğine karar vermiştir.

          Bütün bu gelişmelerden bağımsız, fakat uluslararası yaptırımlardan dolayı da ülkede ekonomik kriz oluşmuş ve başlayan gösteriler ile birlikte rejime karşı eylemlere dönüşmüş, Ordu, 11 Nisan 2019'da askeri darbe ile Ömer el-Beşir'in 30 yıllık iktidardan indirip tutuklamıştır.      

           ICISS raporu’na göre “Koruma Sorumluluğu” üzerine özet bir değerlendirme yapmak gerekirse, Devletlerin halklarına karşı sorumluluğu vardır. Devlet iş savaşı bastırmakta yetersiz veya isteksiz ya da Devletin bizzat baskısı ya da şiddeti durumunda Uluslararası toplum müdahale yetkisi esnetilir diyor. BM şart madde 2’ye 7 bu hakkı tanıyor. 7 bölümün 39,41 ve 42 maddeleri destekte bulunuyor. Çünkü Uluslararası toplum ABD’nin öncülüğünde Sudan Hükümeti’ne karşı önleme sorumluluğu ilkesinde gerekli uyarılar ve yaptırımlar getiriyor. Çünkü Sudan Hükümeti Janjavidler adlı paramiliter grubu Darfurluların üzerine gönderip orantısız güçle etnik temizliğe dönüşen güçle, köy baskınları, yağmalama, tecavüz, cinayet gibi bir takım suçları önlememiş önlemekte isteksiz davranmıştır. Bu bir Egemen’in halkına ve uluslararası topluma karşı sorumluluk dışına çıkmaktır. Uluslararası toplu her şeye rağmen bazı Egemenler veto etse bile

13

BM şart Madde 2’ye dayanarak Egemenlik hakkına saygı duymuştur. Afrika Birliği Örgütü ile bu görülmüştür. Uluslararası toplum Sudan’a veto girişimleri olsa da Nato destekli askeri güç konuşlandırmıştır. Ama çatışmaları durdurmak ve sivilleri koruma altına almaktır. Bu doğru bir amaçtır. Bu Sudan Hükümetine karşı bir tepki verme sorumluluğu olarak son çare olarak uygulanmıştır. Fakat barış inşasına bakıldığına tam başarı görülmemektedir. Egemenliğe ve siyasi yönetim biçimine dokunulmamıştır. Yani dışardan uluslararası Sorumlu yöneticiler UCM’de ceza almıştır. Fakat mağdur olan Darfurlular fazla bir iyileştirme olmamıştır. Ufak çatışmalarla ölümler devam etmekte ve hala büyük çoğunluk Çad sınır bölgesinde mülteci olarak yaşamaktadır.  Daha istekli bir müdahale olsaydı Başarı Şansı olur muydu? Kesinlikle olurdu. Çünkü aslında Sudan Hükümeti’nin buna karşı çıkacak gücü yoktu Janjavidler’ in ise BM gücü ve diğer güçlere direnecek teçhizatı yoktu ve sayısı ve kabiliyeti yoktu.

                               SONUÇ

         Darfur’a Çin’in ve Rusya’nın veto müdahalesi ile uzun süre müdahale edilememiştir. Özellikle Çin’in. Çünkü Çin Halk Cumhuriyeti’nin önemli Petrol yatırımları olduğu için müdahale etmek ve de ettirmek istememiştir.

14

Rusya ‘nin silah satışı iddiaları vardır. Dahası Rusya, Amerika İngiltere ve Fransa ‘nın bölgenin enerji kaynaklarının da söz sahibi olabileceği etkisi ile veto etmiştir. Aslında Fransa ‘da biraz isteksiz davranmıştır. Çünkü Çad ile ilişkileri vardır ve mülteciler Çad’a gitmektedir. Bu müdahale ile daha fazla akım olacağını ön görmektedir.

          Bütün bu durumlara baktığımızda Uluslararası Devletler açısından müdahale konusunda koruma sorumluğu açısından çok fazla istek yoktur. Çünkü müdahale kararı çıktımı, diğer Devletlerin asker vermek gibi zorunluluğu olduğun için Birleşmiş Milletler’e, kimse buna yanaşmamaktadır. Burada resmi Bölgesel Örgütler güç olarak devreye girmektedir. Fakat Bölgesel Örgütlerin gücü de yetersiz olduğu için Nato devreye gitmekte. Bu da askeri boyuttan çok teçhizat anlamında ortaya çıkmaktadır. Çünkü diğer devletler NATO ‘nun egemenliğe müdahale anlamına gelecek diye sıcak bakmamaktadır. Çünkü Egemen güçler özellikle 5 daimî üyenin kendi arasındaki çıkar çatışmaları veya isteksizlikleri Koruma ve Müdahale sorumluluğunu çaresiz bırakmaktadır.

 

 

 

                                                   15

 

 

 

KAYNAKLAR;         

·         Tarihsel ve Siyasal Boyutuyla Darfur: Çatışma, İnsani Kriz, Uluslararası Müdahale ve Barış Şansı Prof. Dr. Mehmet Dalar

·         İnsanlık Suçu ve Soykırım Tartışmaları Bağlamında Darfur Sorunu ve Türkiye Prof. Dr. Mehmet Dalar

·         File:///C:/Users/hp/Desktop/BM%20VE%20KORUMA/Darfur/KRESELENERJREKABETVEDARFURSORUNU.pdf (küresel enerji rekabeti ve Darfur sorunu Doç. Dr. Mürsel BAYRAM

·         Yerel ve Küresel Boyutlarıyla Darfur Sorunu Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Doç. Dr. Mürsel BAYRAM

·         Darfur: Koruma Yükümlülüğü ve İnsancıl Müdahale Kavramları Çerçevesinde Bir İnceleme Funda KESKİN Doç. Dr., Ankara Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü

·         Sudan: Çalınan Devrimler, Darbeler, Darfur Katliamı ve El Beşir - Haluk Kalafat – bianet Haluk KALAFAT   

·         421961 (dergipark.org.tr) Darfur’da Yaşanan İç Savaşı Anlamak Hasan ÖZTÜRK

·         Birleşmiş Milletler Barışı Koruma Misyonu: Darfur Analizi (tuicakademi.org)

·         Genocide in Darfur: Investigating Atrocities in the Sudan. Edited by Samuel Totten and Eric Markusen. New York, NY: Routledge, 2006. (usf.edu)

·         Birleşmiş Milletler-Afrika Birliği Darfur Misyonu- Vikipedi (wikipedia.org

·         Darfur - Vikipedi (wikipedia.org)

·         Darfur Savaşı - Vikipedi (wikipedia.org)

·         https://www.insamer.com/tr/?output=pdf&type=post&id=4550 Unutulan Kriz Darfur